Abe Jelles (IVc)

Geboortedatum:

15 februari 1685

Geboorteplaats:

Langweer

Sterfplaats:

Ouwsterhaule

Abe Jelles is de stamvader van de 4e generatie. Hij is de jongste zoon van Jelle Siebouts en zijn derde vrouw Aafke Scheltes.
Abe trouwt als hij drieëntwintig is met Joukje Romkes uit Langweer. In het trouwregister van de Hervormde gemeente van Langweer, Teroele, Dijken en Boornzwaag (DTB 214) lezen we de volgende vermelding:

Den 26 May geven aan hare Houwelijkx proclamatis om op den 27e zijnde pinxteren morgen voorgestelt te worden
Abe Jelles en Jouck Romkes beijde van Langweer

Joukje is de dochter van Romke Idskes, die belastingontvanger was in Doniaga, en zijn vrouw Siebrichje Piekes. Ze is geboren in 1688. Beide ouders zijn al overleden als Joukje 15 jaar is. Haar oom Sake Piekes treedt dan als voogd voor haar op.

Abe en Joukje krijgen vijf kinderen. Op 21 april 1709 wordt hun enige zoon Jelle gedoopt. Hij treedt later in het huwelijk met Korneliske Pieters en gaat in Goïngarijp wonen.
Op 2 augustus 1711 doen Abe en Joukje belijdenis in de hervormde kerk van Langweer. Joukje is dan al in verwachting van hun dochter Siebrich, die ze op 4 november laten dopen. Siebrich trouwt op 1 mei 1738 met Hemke Jelkes en vestigt zich eveneens in Goïngarijp. Ze krijgen vijf kinderen: Kleiske, Jelke, Kleesjen, Abe en Joukje.

Op 11 februari 1714 wordt Geeske gedoopt. Op de lidmatenlijst van Langweer van 25 augustus 1714 komen Abe en Joukje nog steeds voor.
Op 24 augustus 1716 wordt Jeltje geboren. Ze wordt op 30 augustus gedoopt. Bijzonder is hier dat voor het eerst expliciet melding wordt gemaakt van de geboortedatum. Tot dusver werden alleen doopdata geregistreerd. Het gezin verhuist in 1718 naar Dijken, een dorpje onder Langweer. Abe is hier boer op boerderij no. 14 en 15 die het eigendom is van de grietman van Lemsterland: Regnerus van Andringa. Jeltje trouwt met Jelle Jochems en vestigt zich in Haskerhorne, waar haar kinderen Trijntje, Hendrik, Lutske, Abe, Kornelis en Wietske worden geboren.

Tot slot wordt op 29 februari 1720 Aafke geboren. Ze wordt op 1 maart gedoopt. Waarschijnlijk is Joukje in het kraambed of kort daarna gestorven, want op 8 maart 1722 komt Abe Jelles alleen met attestatie over van de kerk van Tjerkgaast naar die van Goïngarijp en Broek. Aafke trouwt op 5 januari 1755 met Tijs Arends uit Rotstergaast. Daar worden ook hun kinderen Arend en Jentje geboren.

Abe Jelles hertrouwt op 13 oktober 1726 met Pietje Tjepkes uit Broek, een dorpje vlakbij Joure. Ook Abe blijkt zich in Broek te hebben gevestigd. Hij heeft boerderij no. 29 gepacht van Yge Jacobs erven met zo’n 36 hectare aan land . Daar kan een mooi boerenbedrijf worden opgebouwd. Intussen raakt Pietje snel in verwachting en op 20 juli 1727 wordt in de Hervormde gemeente van Goïngarijp en Broek het kind van Abe en Pietje gedoopt.

Het doopboek vermeldt dat de dopeling ‘niet genoemd’ is. Dat stelt ons voor een raadsel. Duidelijk is dat het niet om een slordigheid gaat, de overige gegevens (inclusief de naam van de moeder) zijn vermeld. Mogelijk gaat het hier om een kind dat slechts kort heeft geleefd. Doodgeboren kinderen werden namelijk vermeld als ‘levenloos geboren kind’. Gelukkig krijgen Abe en Pietje nog vier kinderen .

In 1728 verhuist het gezin naar Oldeouwer, in de nabijheid van het Tjeukemeer. Abe en Pietje laten zich dan overschrijven naar de hervormde gemeente van Ouwsterhaule, Oldeouwer en Nijega. Daar blijven ze in ieder geval tot 1733 geregistreerd staan als lidmaat.
Op 16 maart 1729 laten Abe en Pietje hun dochter Aukje dopen. Ze doen dat echter nog in de hervormde kerk van Broek. Aukje ontmoet later Rienk Hettes uit Broek, met wie ze op 30 november 1756 in het huwelijk treedt. Ze krijgen een dochter, die ze Pietje noemen.

In Oldeouwer boert Abe verder op no. 13, 14 en 15. Eigenaar van de grond is grietman Johan Vegelin van Claerbergen. Het blijkt te gaan om ‘een plaats groot 97½ pt. . Met 4 fl. 6 st. belast. Bovendien huiren 90 - : - : Reële 1/5 18 - : - :’. Het gaat dus om een stuk grond van ongeveer 36 ha, belast met 4 – 6 – 0 floreen, met een huurwaarde van £ 90.

Op 26 september 1731 wordt Schelte geboren. Hij is de volgende generatie in de familiestamboom. Schelte Abes wordt op 30 september 1731 gedoopt. DTB 217 zegt hierover:
Den 30 september heeft Abe Jelles zijn kind laten dopen ’t welks den 26 dato geboren is en genaamt Schelte.
(In de kantlijn staat de naam van de moeder vermeldt: Pietertje Tjepkes).

Eerder dat jaar, zo blijkt uit stukken van de Nedergerechten Doniawerstal, heeft Abe Jelles een geschil met zijn zuster Eelk over de erfenis van hun moeder Aafke Scheltes bijgelegd.
Op huiden den 7 maart 1731 om agt uir voor noen is door Bouke Jelles gepraesenteert een brief om te worden geregistreert tot laste van Abe Jelles op de Ouwer woonagtig, luidende de origenele als volgt:
Also Aefke Scheltes voor eenige tijt op de Olde Ouwer overleden, met er doot heeft nagelaten seker testament in dato den …… waer bij van haar tijdelijke na te latene goederen hadde gedisponeert, en over de wettigheit ofte onwettigheit van ’t selve testament tussen ons, Eelk Jelles, huisvrouwe van Bouke Jelles, tot Langweer en Abe Jelles op de Ouwer woonagtig, beide kinderen van bovengemelte onse moeder, verschil en dispuit ware ontstaen, so ist dat wij tot wegneminge, van alle dispuiten en onenigheden, sijn geaccordeert, so volgt
1 mo Dat bovengedagte testament voor nul en van geender waarden sal werden gehouden.
2 do Dat ik Abe Jelles aan mijn suster Eelk Jelles sal geven, betale en uitkere een bed en peul , een mesken aeker en een strijkijser aenstonts bij ’t vertekenen deses, als mede een hondert caroliguldens in klinkenden munte, en met geen landschapsobligatie .
3 tio Dat dese hondert guldens tegens een behoorlijke intrest sal kunnen staen blijven, dog ik sal altijt paraat moeten sijn, om op de eerste aenmaninge soo veel aen mijn suster te betalen als sij begeert te hebben.
4 to Hier tegens cedere ik Eelk Jelles en stae aen mijn broeder in eigendom toe al ’t gene onse moeder heeft nagelaten niets uitgesondert.
Wij contrahenten onse oneenigheden, aldus geassopieert hebbende, so beloven wij malcanderen ’t effect dies te sullen presteren onder verbant onser goederen, submissie van ’t Hof van Vriesland en alle geregten, ’t oirconde onse handen en de hant van Bouke Jelles neffens sijn huisvrouw, in teken van approbatie , sampt de hant van de secretaris Tadema als getuige den 15 februari 1731 was vertekent.
Eelk Jelles Bouke Jelles Abe Jelles C. Tadema

Of het daarna goed is gekomen tussen Abe en zijn zuster Eelk? Ik denk het wel, want op 28 juli 1733 krijgen Abe Jelles en Pietje Tjepkes een dochter die ze Eelk noemen. Ze wordt op 2 augustus gedoopt. Eelk trouwt op 15 december 1754 met Uilke Johannes uit Heeg . Ze vestigen zich in Hommerts, waar ze in ieder geval twee kinderen krijgen: Abe en Pietje .
Tot slot wordt op 27 juni 1738 Tjepke geboren. Hij wordt op 29 juni in de Hervormde kerk van Ouwsterhaule, Oldeouwer en Nijega gedoopt. Tjepke trouwt op 19 mei 1771 met Antje Piers uit Nijland . Ze vestigen zich in Langweer, waar hun kinderen Pietje en Abe worden geboren.

Inmiddels is Abe Jelles verkast naar no. 17, 18, 19 en 20. Ook deze landerijen zijn eigendom van grietman Vegelin van Claerbergen met een oppervlakte van 20 koegangen (= ca. 15 ha). Abe oefent hier in ieder geval tot 1738 zijn bedrijf uit. Uit de belastingaanslagen valt op te maken dat het met zijn boerenbedrijf bergafwaarts ging. Wordt hij in 1733 nog aangeslagen voor £ 25 – 10 – : , in 1736 is dat £ 22 – 3 – 6 en in 1738 slechts £ 17 – 7 – 8. Vanaf 1741 vermelden de kohieren een nieuwe gebruiker.

Het is Abe Jelles niet gelukt het hoofd boven water te houden. Tijdens zijn leven zat de economie in een flinke recessie en rampen (overstromingen, misoogsten en veepest) deden de rest. Abe Jelles leidde uiteindelijk een armoedig bestaan. In 1744 – Abe is dan 59 jaar – vindt er een volkstelling plaats. Officieel heet deze telling ‘Omschrijving van familiën’. In feite gaat het er niet om te tellen hoeveel bewoners Friesland heeft, maar worden er lijsten opgesteld om te onderzoeken hoeveel de bevolking vrijwillig wenst op te brengen in ruil voor de afschaffing van de havenpachten (een pakket verbruiksbelastingen).

Abe Jelles is als nummer 11 terug te vinden op de lijst van zijn woonplaats Ouwsterhaule. Hij wordt ingedeeld bij de armlastigen. Uit de gegevens blijkt verder dat in 1744 slechts de jongste vier kinderen nog thuis wonen, de oudsten (uit het huwelijk met Joukje Romkes) wonen dan al zelfstandig.

Wanneer Abe Jelles is overleden, is niet bekend.